Karşılıksız çek keşide etmek suçtur ve kanunda yaptırımlara tabi tutulmuştur. Çekin bedeli bankadan tahsil edilmek üzere başka birisine veren kişi, çeki keşide etmiş olacaktır. Çekin üzerinde yazılı ibraz süresi, yani çekin bankaya götürülerek paranın tahsil olunabileceği gün geldiğinde, çekin hamili (çeki elinde bulunduran kişi) bankaya giderek çekin üstünde belirtilen miktarı bankadan tahsil edebilir. Fakat bazı durumlarda çeki keşide edenin çek hesabında çek bedeli kadar para olmayabilir. Bu durumda karşılıksız çek keşide etmek suçu meydana gelmektedir.
5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesi:
Madde içeriğinde: “Ceza sorumluluğu, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı (1) MADDE 5 – (1) (Değişik: 15/7/2016-6728/63 md.) Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, (…)(2) az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır…”
Kanun maddesinden de anlaşılacağı üzere, çek bedelinin karşılıksız çıkması halinde, çeki keşide eden kişi aleyhine, mahkemece çek bedelinin ödenmeyen kısmından az olmamak üzere 1.500 güne kadar adli para cezasına hükmolunabilir.
KARŞILIKSIZ ÇEK KEŞİDE EDENİN SORUMLULUĞU
Çekin karşılıksız çıkmasına sebebiyet veren herkes bu suçtan yargılanabilir. Çek hesap sahibi tüzel kişi ise sorumlu kişi, tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organı üyesidir , bu konuya ilişkin bir görevlendirme yapılmadığı durumlarda yönetim kurulunu oluşturan gerçek kişi sorumluluk sahibi olacaktır.
SUÇUN UNSURLARI
1- Çekin üzerinde yazılı olan keşide tarihine göre çek bankaya götürülüp ibraz edilmelidir.
2- Banka, çekin KARŞILIKSIZ olduğunu çeke işlemelidir.
Çekin karşılıksız çıktığına dair şikayette bulunulmalıdır. Zira, karşılıksız çek keşide etmek suçu takibi şikayete bağlı bir suçtur.
SUÇUN OLUŞTUĞU AN
Karşılıksız çek keşide etmek suçunun doğdu an, bankada usulüne uygun bir biçimde “karşılıksızdır” kaşesinin vurulduğu andır. İşte bu durum çekin karşılıksız olmasına sebebiyet verildiği andır. Bu anda sorumluluk kimdeyse, yargılanacak kişi de o olacaktır.
ŞİKAYET
Bu suç şikayete tabidir. Yani çeki keşide eden kişi hakkında şikayetçi olunmadığı sürece kendiliğinden kamu davası açılmaz. Fakat şikayet en geç, durumun öğrenilmesinden 3 ay içinde ve her halükarda çekin karşılıksız çıkmasından itibaren 1 yıl içinde yapılmalıdır. Bu süreler geçtikten sonra şikayet hakkı sona erer, zira bu süreler hak düşürücü sürelerdir. Ayrıca mahkemece bu süreleri, taraflar ileri süremese dahi kendiliğinden (re’sen) dikkate alınır.
GÖREVLİ ve YETKİLİ MAHKEME
Karşılıksız çek keşide etmek suçun hakkında şikayetçinin yerleşim yerinde bulunan, çek bedelini tahsil amaçlı götürülen bankanın veyahut suça konu çekin açıldığı banka hesap şubesinin bulunduğu yerdeki icra ceza mahkemesine şikayette bulunulabilir.
SUÇUN YAPTIRIMI
Mahkemece yapılan yargılama sonucu, suça konu çekin karşılıksız keşide edildiği anlaşılırsa, her bir çek için 1.500 güne kadar adli para cezasına hükmedilir. Fakat hükmedilecek olan adli para cezası, çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamaz. Karşılıksız çek keşide etmek suçundan dolayı yapılan yargılama sonucu hakim hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümleri uygulayamayacağı gibi, ön ödeme ve uzlaşma da aranmamaktadır. Eğer karşılıksız çek keşide etmek suçundan dolayı hükmolunan adli para cezası ödenmez ise, kamuya yararlı bir işte çalıştırmaksızın adli para cezası hapis cezasına çevrilmektedir.
İNFAZ DEĞİŞİKLİĞİ
26 Mart 2020 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 7226 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 49. maddesi ile karşılıksız çek keşide etmek suçunun infazına ilişkin değişiklik yapılmıştır. İlgili maddenin içeriği aşağıdaki gibidir:
“MADDE 49 – 14/12/2009 tarihli ve 5941 sayılı Çek Kanununa aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.
“GEÇİCİ MADDE 5 – (1) 5 inci maddede tanımlanan ve 24/3/2020 tarihine kadar işlenen suçtan dolayı mahkûm olanların cezalarının infazı, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla durdurulur. Hükümlü tahliye tarihinden itibaren en geç üç ay içinde çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda birini alacaklıya ödemek zorundadır. Kalan kısmını üç aylık sürenin bitiminden itibaren ikişer ay arayla on beş eşit taksitle ödemesi durumunda mahkemece, ceza mahkumiyetinin bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilir. İnfazın durdurulduğu tarihten itibaren en geç üç ay içinde çek bedelinin ödenmeyen kısmının onda birinin ödenmediği takdirde alacaklının şikayeti üzerine mahkemece hükmün infazının devamına karar verilir. Hükümlü taksitlerden birini süresi içinde ilk defa ödemediği takdirde ödemediği bu taksit, sürenin sonuna bir taksit olarak eklenir. Kalan taksitlerden birini daha ödemediği takdirde alacaklının şikayeti üzerine mahkemece hükmün infazının devamına karar verilir.
(2) Hükmün infazının durdurulması hâlinde ceza zamanaşımı işlemez.
(3) Bu madde uyarınca infazı durdurulan kişi hakkında mahkemece Ceza Muhakemesi Kanununun 109 uncu maddesinin üçüncü fıkrasının (a) bendinde yer alan adlî kontrol tedbirine karar verilebilir.
(4) Bu madde uyarınca verilecek kararlarda, hükmü veren icra ceza mahkemesi yetkilidir. Mahkemece bu madde uyarınca verilecek tüm kararlar alacaklıya tebliğ edilir.
(5) Bu madde uyarınca verilecek kararlara karşı itiraz kanun yoluna gidilebilir. İtirazın incelenmesinde İcra ve İflas Kanununun 353 üncü maddesinin birinci fıkrasında belirlenen itiraz usulü uygulanır.
(6) Bu madde hükümleri her bir suç için ancak bir kez uygulanabilir.”
Özetle, 24.03.2020 tarihinden önce işlenen karşılıksız çek keşide etmek suçunu işleyenlerin infazı kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibariyle durdurulmaktadır. Tahliye tarihinden itibaren en geç üç ay içinde bedelin ödenmeyen kısmının 1/10’u ödenmelidir. Geriye kalan miktarın ikişer aylık sürelerde 15 eşit taksitler halinde ödenmelidir. Bu kurallara uyulmadığı takdirde cezanın infazı kaldığı yerden devam edecektir. Ancak, bu infaz değişikliğinden yararlanabilmek için mutlaka 24.03.2020 ve öncesi mahkumiyet kararının verilmiş olması gerekmektedir. 24.03.2020 tarihinden önce karşılıksız çek keşide etmek suçu işlenmiş olsa dahi, 24.03.2020 tarihinden önce yargılamanın sona erdirilmediği durumlarda değişiklikten yararlanılması mümkün değildir. 20/05/2020
Av. Özgür DOĞAN
gözetiminde
Stj. Av. Zeynep TELEF
