Çalışma hakkı İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi başta olmak üzere ülkemiz mevzuatı ile de güvence altına alınmıştır. Anayasamızda Türk – yabancı ayrımı yapılmaksızın herkesin dilediği işte çalışma hakkı olduğu kararlaştırılmıştır. Zira, çalışmak kişiye tanınan hem bir hak hem de bir ödevdir. Fakat, bu hakkın özüne dokunmadan ve taraf olunan sözleşmelere mütabık kalarak bir takım sınırlamalar getirmek mümkündür. Nitekim, mevzuatımızda da yabancıların çalışma hakkı sınırlandırılmıştır. Yabancı uyruklular bir takım şartları yerine getirip gerekli izinleri aldıktan sonra sınır getirilmeyen işlerde çalışabileceklerdir.
- ÇALIŞMA ŞARTLARI
Yabancıların ülkemizde çalışabilmeleri için öncelikle ülkeye usulüne uygun olarak giriş yapmaları zorunludur. Giriş yapıldıktan sonra ise, çalışma izni alınması zorunludur. Bu izin Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığından alınmaktadır. Bakanlıktan alınan işbu izin, resmi belge niteliğinde olup, çalışma izninin yanı sıra ayrıca Türkiye’de ikamet hakkı da vermektedir.
- YABANCILARIN ÇALIŞMA ALANLARININ SINIRLANDIRILMASI
Ülkemizin taraf olduğu ikili veya çok taraflı sözleşmelerle güvence altına alınan haklara dokunulmamak ve karşılıklılık ilkesine(yabancı ülkelerde Türk vatandaşlarına nasıl bir muamele yapılıyor ise o ülkenin ülkemizdeki vatandaşlarına da aynı uygulamanın yapılması) sadık kalınarak, çalışma izinleri ülkemiz iş piyasasındaki durum ve çalışma hayatındaki gelişmeler, istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik konjonktür koşullarının gerekli kıldığı hallerde belirli süre için TARIM, SANAYİ VE HİZMET SEKTÖRLERİ, BELİRLİ BİR MESLEK, İŞKOLU VEYA MÜLKİ VE COĞRAFİ ALAN itibarıyla sınırlandırılabilir.
- İZİN BAŞVURUSU
Çalışma izni başvurusunda bulunmak isteyen kişi Türkiye’de ise Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına, yurt dışında ise bulunduğu ülkedeki Türk büyükelçilik ve konsolosluğuna başvurması gerekmektedir. İzin talebinde bulunan kişi eksik bilgi veya belge sunması halinde, eksiklikler giderilinceye kadar değerlendirmeye alınmamaktadır. Kişiden istenilen belgeler mücbir sebep halleri hariç en geç 30 gün içinde tamamlanmalıdır. Şayet bu süre içinde tamamlanmaz ise, başvuru reddedilmektedir. Müracaat sırasında tüm belgeleri eksiksiz sunmuş veyahut eksik belgeleri gidermiş olan kimselerin başvuruları en geç 30 gün içinde değerlendirmeye alınarak çalışma izinleri hakkında karar verilecektir. Başvuru yurt dışından yapıldığı durumda, çalışma izni verilen kişi, iznin geçerli olduğu günden başlayarak 6 ay içinde Türkiye’ye gelmek zorundadır, aksi halde verilen izin iptal edilir.
Yabancıların çalışma hakkı ve başvuru hakkında Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının http://www.calismaizni.gov.tr/ adresinde sunmuş olduğu bilgi ve açıklamalara bakabilirsiniz.
- BAŞVURUNUN REDDİ
Kanunen: Uluslararası işgücü politikasına aykırı olan, sahte veya yanıltıcı bilgi ve belge kullanan, yabancı kişilerin istihdam edilmesi için gerekçesi yeterli görülmeyen, kanunlarda sadece Türk vatandaşların icra edebileceği meslekler için yapılan başvuru, aranan nitelik ve uzmanlığa sahip olmayan kişi, Bakanlıkça belirtilen niteliklere haiz olmayan, ülkeye girişinin yasaklanmış olan, vize verilemeyecek kişi, hakkında sınır dışı kararı verilenler, kamu düzeni – kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından Türkiye’de çalışmalarında sakınca bulunan kişiler, Türkiye’nin tanımadığı veya diplomatik ilişkinin olmadığı ülke vatandaşları ve yukarıda anlatılan 30 gün içerisinde eksik belge ve bilgileri tamamlamayan kişilerin başvuruları reddedilir.
- ÇALIŞMA İZİN TÜRLERİ
Kanunda, çalışmasında bir engel olmayan ve başvurusu onaylanan yabancılara izin verilmektedir. Fakat her somut başvuruya göre farklı izinler öngörülmektedir.
- Süreli çalışma izni
Çalışma iznine başvuran kişinin imzaladığı/imzalayacağı iş veya hizmet sözleşmesinin süresini aşmamak kaydıyla ilk başvuruda verilecek olan çalışma izni en fazla 1 yıldır. Bu süre dolduktan sonra uzatma başvurusunda bulunulmalıdır. Uzatma başvurusu olumlu sonuçlanır ise aynı işverene bağlı olarak çalışmaya devam olunması şartı ile bu defa çalışma süresi en fazla 2 yıl uzatılabilir. Bundan sonraki başvuru da olumlu sonuçlanır ise en fazla 3 yıllık izin verilir. Fakat, çalışma iznini alan yabancı ilk yaptığı başvurudan sonra bir başka iş verene bağlı olarak çalışmak isterse, ilk defa çalışma iznine başvurmuş gibi değerlendirilir ve en fazla 1 yıllık çalışma izni alabilir.
2. Süresiz çalışma izni
Türkiye’de uzun dönem ikamet izni almış kimselere veya Türkiye’de en az 8 yıl kanuni çalışma izni olan kimselere süresiz çalışma izni verilebilir. Ancak bu şartlar gerçekleşmiş olsa bile, her izin başvurusunda idareye takdir yetkisi tanınmıştır. Bunun anlamı, şartlar gerçekleşmesine rağmen kesin olarak izin verileceği anlamına gelmemektedir. Uzun dönem ikamet izni alan kişiler de doğrudan süresiz çalışma iznine başvurabilirler. Bir kez süresiz çalışma izni tanındığı durumlarda, izni alan kişinin uzun dönem ikamet haklarının aynısına sahip olacaktır. Sahip olabileceği; seçme ve seçilme hakkı, kamu görevlerine girme hakkı ve askerlik yapma hakkı hariç olmak üzere, Türk vatandaşlarına tanınan tüm haklardır.
3. Bağımsız çalışma izni
Bu izin türünde yabancılara Türkiye’de kendi isim ve hesabına çalışma hakkı tanınmaktadır. Bu iznin verileceği kişiler Türk Ticaret Kanununa göre kurulmuş olan limited şirketlerinin şirket ortağı olan müdürü, sermayesi parayla bölünmüş komandit şirketlerin yönetici olan komandite ortağı, anonim şirketlerin şirket ortağı olan yönetim kurulu üyesi ve profesyonel meslek sahibi olan yabancılara verilmektedir. Bu iznin ne kadar süreliğine verileceği hususunda kesin bir süre belirtilmemiş olup, Bakanlıkça takdir olunacaktır.
4. Turkuaz kart sahiplerinin izni
Turkuaz kart verilmiş olan kişiler, süresiz çalışma izni tanınmış gibi muamele görürler. Bu kişiler özellikle seçme ve seçilme hakkı, kamu görevlerine girme hakkı ve askerlik yapma hakkı hariç olmak üzere, Türk vatandaşlarına tanınan haklardan faydalanabilmektedirler.
5. İstisnai çalışma izni
Kanunda sayılı niteliklere sahip olan kişilere istisnai olarak izin verilmektedir. Aranan nitelikler: iş gücü sahibi, yatırım, proje personelidir. Bunun yanı sıra, Türk soyundan gelen yabancılar, Kuzey Kıbrıs Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, Avrupa Birliğine üye olan ülke vatandaşı, sınırötesi hizmet sunucuları, alanındaki başarısı ile uluslararası düzeyde öne çıkmış, yabancı devletlerin ve milletlerarası kuruluşların ülkemizdeki temsilcilerinde diplomatik dokunulmazlığı olmadan çalışanlar, Türk vatandaşı ile evli olup Türkiye’de eşi ile yaşayanlar ve uluslararası koruma sahibi, şartlı mülteci, vatansız, geçici koruma altına alınan, insan ticareti mağdurları bu izin için başvurabilirler.
- ÇALIŞMA İZNİNDEN MUAF TUTULANLAR
Ülkemizin taraf olduğu ikili veya çok taraflı sözleşmeler ile çalışma izninin muafiyetinin düzenlendiği antlaşmalara istinaden, kapsam dahilinde kalan kişiler izin almaktan muaf tutulmuştur. Fakat bu kişiler kendiliğinden muaf olmamaktadırlar, mutlaka Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına veya yurt dışındalar ise Türk büyükelçilik veya başkonsolosluklara muafiyet başvurusunda bulunmalıdırlar.
- SADECE TÜRK VATANDAŞLARIN SAHİP OLABİLECEĞİ MESLEKLER
Yabancılar Türkiye’de diş hekimliği, veteriner hekimliği, noter, avukat (mavi kart sahipleri hariç), özel güvenlik görevlisi, gümrük müşaviri, turist rehberi ile Türk karasularında, Marmara denizinde ve boğazlarda taşımacılık, Türk karasularında balıkçılık, dalgıçlık, arayıcılık, kılavuzluk, kaptanlık, katiplik ve tayfalık yapmaları mümkün değildir. Zira, kanunen bu meslekler sadece Türk vatandaşlarına tanınmıştır ve bu meslekler üzerinde yabancıların çalışma hakkı yoktur.. 05/05/2020
Av. Özgür DOĞAN
gözetiminde
Stj. Av. Zeynep TELEF
