Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ile güvence altına alınan temel hak ve hürriyetlerin, kamu gücünün işlem veya ihmallerinden kaynaklı olarak ihlal edilmesi durumunda, Anayasa Mahkemesine bireysel olarak başvurular yapılabilir. Anayasa Mahkemesine başvuru diğer mahkemelere başvurudan farklıdır. Şöyle ki; bir ihlalin varlığı halinde doğrudan bireysel başvuru yoluna gidilemez, önce iç hukukumuzda tüm kanun yollarının tüketilmiş olması gerekmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, temel hak ve hürriyetlerin mutlaka kamu gücünün işlem veya ihmallerinden kaynaklı olarak ihlal edilmesidir, özel kişiler arasında gerçekleşen ihtilaflar bu mahkemede incelenmez.
- Bireysel başvuru nedir?
2010 yılından önce vatandaşların temel hak ve hürriyetlerin ihlal edildiği gerekçesi ile bizzat Anayasa Mahkemesine başvurması mümkün değildi. 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan referandum sonucu bireysel başvuru hukuk sistemimize getirilmiştir. Kişiler bizzat veyahut avukatları vasıtasıyla bir veya birden fazla hakkın ihlali nedeniyle başvuruda bulunabilmektedirler.Tüzel kişiler de, tüzel kişilerine tanınan haklarla sınırlı kalmak kaydıyla, hak ihlali gerekçesiyle başvurabilir.
2. Başvuru için tüm yargı yollarının tüketilmiş olması gerekmektedir
Bir hakkın ihlalinden dolayı ilk olarak idari veya adli yargıya başvurulması zorunludur. Bu yargı kollarında bir sonuca ulaşılmadığı takdirde Anayasa Mahkemesine başvurmak mümkündür. Aksi halde başvuru reddedilecektir. Özetle, başvurucu ilk olarak kanunen kendisine tanınan yargı organlarına başvurmalıdır
3. Başvuruda hangi haklara dayanılabilir?
Sadece Anayasada, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin de taraf olduğu protokollerde düzenlen ve güvence altına alınan hak ve özgürlükler başvuruya konu edilebilir. Bu haklar başlıca şunlardır: Yaşama hakkı, İşkence yasağı, Kölelik ve zorla çalıştırılma yasağı, Özgürlük ve Güvenlik hakkı, Adil yargılanma hakkı, Özel ve Aile Hayatına Saygı hakkı, Düşünce ve Vicdan Özgürlüğü, İfade Özgürlüğü, Toplantı ve Dernek Kurma özgürlüğü, Evlenme hakkı, Etkili başvuru hakkı, Ayrımcılık yasağı, Hakları kötüye kullanma yasağıdır. Bu ve ek protokollerde sayılı diğer haklara dayanarak başvurulabilir.
4. Türk vatandaşı olmak şart mı?
Kural olarak Türk vatandaşı olmak şart değildir. Türk vatandaşı olmayıp da yabancı ülkenin vatandaşlığına sahip olanlar da başvuruda bulunabilir. Ancak, bu kişilerin başvuru hakları sadece yabancılara tanın hakların ihlal edilmesi ile sınırlı tutulmuştur. Yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan hakların ihlali gerekçesiyle yabancı uyruklular başvuramazlar. Örneğin, yabancı ülke vatandaşına sahip olan bir kişi işkenceye uğradığı, adil yargılanma hakkından yoksun bırakıldığı gibi yakınmalarla başvuruda bulunabilse de, seçme ve seçilme hakkı yalnızca Türk vatandaşlarına tanındığından mütevellit bu hakka dayanarak başvuruda bulunamaz.
5. Başvuru şekil şartları
Öncelikle Anayasa Mahkemesinin hazırladığı başvuru formu doldurulmalıdır. Başvuru formuna https://www.anayasa.gov.tr/tr/bireysel-basvuru/bireysel-basvuru-elektronik-formu/ web sitesinden herkes erişim sağlayabilir. Bu formda doldurulması gereken tüm alanlar doldurulmalı ve son olarak başvurucu tarafından imzalanmalıdır. Başvuruya dayanılan içerikler belge halinde mevcut ise, bunlarda forma kronolojik olarak eklenir. Avukat ile temsil olunduğu durumlarda da vekaletnamenin ek olarak sunulması zorunludur. Te
6. Başvurucuyu kimler temsil edebilir?
Kural olarak başvurular bireysel yani şahsen yapılır. Ancak, başvurunun avukat aracılığı ile yapılıp bir avukat tarafından temsil olunmada bir sakınca veya bir engel yoktur. Başvurucunun kanuni temsilcisinin de başvurması mümkündür.
7. Başvuru harcı ve adli yardım talebi
Anayasa Mahkemesine başvuru harca tabidir. Bu harç her yıl sabit kalmamakta, değişiklik göstermektedir. 2020 yılı için ödenmesi gereken harç miktarı 446,90TL ‘dir. Eğer başvuracak kişinin bu harcı ödeme gücü yoksa adli yardımdan yararlanabilmesi mümkündür. Bunun için başvurucunun ödeme gücünün olmadığına dair belgeyi başvuru formuna ek olarak sunup, “Sonuç ve Talep” kısmında bu hususa değinmesi gerekmektedir.
8. Başvuru süresi
İç kanun yollarının tüketildiği tarihten itibaren en geç 30 gün içinde başvuru yapılmalıdır. 30 günlük süre, gerekçeli kararın kişiye tebliği ya da tefhimi ile başlar. Bu süre kural olarak kesindir, ancak haklı ve geçerli bir mazeretin varlığı halinde süre uzatılır. Şöyle ki; salgın, doğal afet gibi mücbir nedenlerle veya ağır hastalık gibi durumlarda, mazeretin kalktığı süreden itibaren en geç 15 gün içinde başvuru yapılmalıdır. Anayasa Mahkemesi mazereti değerlendirir, ya kabul ya da reddederek karara bağlar.
9. Duruşma , Tanık ve Bilirkişi
Anayasa Mahkemesi yapılan başvuruları dosya üzerinden inceleyerek yine dosya üzerinden duruşmasız karara bağlar. Mahkeme resen ya da başvurucu veya Adalet Bakanlığının talebi üzerine gerekli görülmesi halinde duruşma yapılmasına karar verebilirler. İnceleme sırasında istisnai de olsa mahkeme tanık dinleyebilir, bilirkişi atayabilir veya keşif yapılmasına karar verebilir.
10. Feragat
Bireysel başvurudan feragat mümkündür. Feragat edildiği durumlarda düşme kararı verilir.
11. Başvuruya ilişkin karar
Mahkemece ilk olarak başvurunun kabul edilebilir olup olmadığına karar verilir. Kabul edilebilir olduğu yönünde verilen kararlardan sonra hakkın ihlal edilip edilmediğine ilişkin karar verilir. İhlalin oluştuğu yönünde karar verilirse, bu defa yeniden yargılamaya gerek olup olmadığı hükme bağlanır. Eğer yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar yok ise, başvurucu lehine tazminata karar verilir. Verilen kararlara karşı itiraz yoluna gidilemez. Nihai kararlar Anayasa Mahkemesinin web sitesinde yayınlanırlar.
Özetle, Anayasa Mahkemesi kişileri kamu gücünün işlem veya ihmallerine karşı korumakta, tem hak ve hürriyetlerin ihlallerine ilişkin karar vermektedir. Bir hakkı ihlal edilen kişi; bizzat kendisi, avukatı veya kanuni temsilcisi aracılığı ile başvuruda bulunulabilir. Başvuru harca tabi olmakla birlikte, ödeme gücünün olmaması durumunda adli yardımdan yararlanılabilir. Başvuruya ilişkin verilen kararlar kesindir.18.04.2020
Av.Özgür DOĞAN gözetiminde
Stj. Av. Zeynep Telef tarafından hazırlanmıştır
